Bestuur: Verbouw De Skalm is gestart om ons willens en wetens klem te zetten

Bestuur: Verbouw De Skalm is gestart om ons willens en wetens klem te zetten

Na een forse vertraging gaat, als alles meezit, het multifunctionele gebouw, het voormalige gemeentehuis van de opgeheven gemeente Leeuwarderadeel, in het hart van Stiens over enkele weken open. Maar nu al is duidelijk dat de gebruikers, zoals de biljarters, bezoekers van de bibliotheek, welzijnsorganisatie Amaryllis en tal van anderen, niet krijgen waar ze op hoopten. Het gebouw wordt met horten en stoten in een ruzie-achtige sfeer opgeleverd. Het budget is te krap en er wordt onvoldoende rekening gehouden met de gebruikers, vindt het bestuur.

De relatie tussen de gemeente Leeuwarden en het inmiddels afgetreden bestuur van De Skalm is op een dieptepunt beland. Wethouder Hein de Haan (PvdA), verantwoordelijk voor dit bouwproject, en het bestuur van De Skalm staan lijnrecht tegenover elkaar. Daar waar wethouder De Haan naar buiten toe optimisme uitdraagt maar tegelijkertijd beschuldigingen uit dat De Skalm ‘gouden kranen’ wil en de twee onderhandelende bestuursleden schoffeert (‘jullie zijn vervelende mannetjes’), zeggen de inmiddels opgestapte bestuursleden dat met de gemeente Leeuwarden geen afspraken te maken valt. De trieste ontwikkelingen rond De Skalm vormen het bewijs dat de geschiedenis zich herhaalt. Parallellen met de onverwikkelijke gang van zaken rond de verbouw van Neushoorn en de Blokhuispoort doemen op. Grootschalig bouwen en verbouwen betekent in Leeuwarden: te optimistische calculaties, halfbakken werk, ruzie en uiteindelijk het bijpassen van tonnen euro’s uit gemeenschapsgeld.

Pittige brief

In de zomer van 2021 kwam er al een pittige brief naar buiten (hier te lezen) waarin duidelijk werd dat de relatie tussen het bestuur van De Skalm en de gemeente Leeuwarden ernstig te wensen overliet. Het bleek niet de eerste waarschuwing aan het adres van de gemeente te zijn. Al in een mail van 14 november 2019 waarschuwde projectmanager Hylco Wijbenga, ingeschakeld door De Skalm, voor naderend onheil wanneer afspraken niet zouden worden nagekomen.

Gebouw met volwaardige bibliotheek

De gemeente Leeuwarden laat als uitvoerder keer op keer grote steken vallen of bagatelliseert constructieve voorstellen, zo valt er vanaf het prille begin in diverse documenten te lezen. Men komt afspraken niet na, houdt weinig rekening met de toekomstige gebruikers en accepteert deskundige oordelen van technici over specifieke installaties niet of slechts gedeeltelijk. Wijbenga: ‘De gemeente beschouwt dit gebouw als een van de vele multifunctionele gebouwen die men in de gemeente heeft gebouwd die gedreven worden door vrijwilligers. Daarmee gaan ze al in de fout. Dit is een gebouw met een volwaardige bibliotheek en allerhande functies en beroepskrachten.’

Opdracht in strijd met raadsbesluit

Liwwadders heeft de beschikking over vrijwel alle documenten, mails en brieven die door de diverse partijen zijn gestuurd. In de loop der tijd zijn er tientallen over en weer gegaan. Keer op keer dringt de gemeente bij het bestuur van De Skalm aan om de eindverantwoording over het bouwproject op zich te nemen. Maar de bestuurders vragen zich af waar ze precies voor tekenen. Wil men verantwoordelijk zijn voor een gebouw dat op vitale onderdelen niet deugt en waarvoor men na tientallen jaren nog aansprakelijk kan worden gesteld? In januari 2021 geeft wethouder Hein de Haan opdracht tot sloop van een deel van het interieur en de start van de nieuwbouw zonder een door het bestuur van De Skalm getekend huurcontract. Deze werkwijze is in strijd met het raadsbesluit van 22 januari 2020 waarin staat dat er pas mag worden begonnen wanneer het definitieve huurcontract is ondertekend.

Henk Deinum: jullie zorgen voor draagvlak, wij voor het geld

De bestuursleden Johannes Bijlsma (voorzitter) en Hendrik bij de Leij (penningmeester) kunnen zich goed de allereerste bijeenkomst over de plannen met de Leeuwarder wethouder Henk Deinum (PvdA) voor de geest halen. Het was in 2018. ‘Hij kwam ons met brede armgebaren tegemoet en zei: als jullie zorgen voor draagvlak, dan zorgen wij voor het geld. Er was meteen de sfeer van oude jongens krentenbrood: wat kan er nog misgaan?’ Van alles, bleek al spoedig. Voordat het bestuur van De Skalm zich kon buigen over de plannen voor de verhuizing van het huidige gebouw en de complicaties die hier mogelijk aan vast zouden zitten, lag er al een gedetailleerd plan. Zonder overleg had wethouder Deinum zijn favoriete architectenbureau TWA van Bauke Tuinstra en Doeke van Wieren uit Burdaard, door sommigen aangeduid als het gemeentelijk architectenbureau, ingeschakeld om de tekeningen met de hernieuwde inrichting te maken. TWA presenteerde in juni 2019 het boekje ‘Ontwikkeling gemeentehuis Stiens’ waarin de transformatie in beeld en geschrift duidelijk werd. Zonder eerst gesproken te hebben met de toekomstige gebruikers kwam TWA met een eigen visie voor het gebouw. De geschetste grootschalige entree, het paradepaardje van de gemiddelde architect, van het gebouw was veelzeggend.

Een verhaal zonder kop en staart

De eerste klap is een daalder waard, moet Henk Deinum gedacht hebben, maar de verbazing bij het bestuur van De Skalm was groot. Eigenlijk was door de actie van de eigengereide wethouder de sfeer meteen grondig verpest. De moed zakte het bestuur, naast Bijlsma en Bij de Leij bestaande uit Roelof Keizer, Benne Akkerman en Emmie Snijder-Elgersma, in de schoenen. ‘Het was een tekening met een verhaal zonder kop en staart’, zegt Johannes Bijlsma. ‘Het was een groot, belachelijk voorstel’, vult Hendrik bij de Leij aan. Al snel werd duidelijk hoe het spel gespeeld zou worden. Ondanks de hier alom ingeburgerde kreet ‘mienskip’, waarmee men aangeeft dat plannen van onderop moeten worden gerealiseerd, was er al snel sprake van gemeentelijk powerplay, gepaard met onverholen minachting voor hen die uit een amateurpositie het beste met de gemeenschap voor hebben. De gemeente Leeuwarden stelde zich op als machtswellusteling die alle haar ten dienste gestelde middelen optimaal ging gebruiken om gelijk te krijgen. De plannen van de wethouder moesten coûte que coûte worden uitgevoerd. Zo niet, dan werd de gang naar de rechter niet uitgesloten, zo werd de vrijwilligers te verstaan gegeven.

Directeur Anne Tiemersma is gekleineerd en getreiterd

Gebruikers van het gebouw dienden zich maar aan te passen. Het was de wereld op zijn kop. Allengs werd duidelijk dat aspirant-huurders die een subsidierelatie met de gemeente hebben, weinig in de melk te brokkelen hadden. Ze zouden zich moeten schikken. Hen werd te verstaan gegeven dat zij zich zonder verder dralen de voorliggende plannen moesten accepteren. Het is een bekend patroon, waaronder andere instellingen in de gemeente Leeuwarden eveneens lijden. Zo werd de Leeuwarder bibliotheek, dat zetelde in het Beursgebouw, onder druk gezet om tegen zijn zin in te verhuizen naar de Blokhuispoort. Wijbenga, eveneens betrokken bij deze verhuizing: ‘Directeur Anne Tiemersma van de bibliotheek is op een onbehoorlijke manier onder druk gezet. Hij is gekleineerd en getreiterd tot het uiterste.’

Neushoorn

Niet-valide argumenten voerden bij de voorgenomen verhuizing de boventoon. In plaats van de gebruiker stond het Culturele Hoofdstadjaar centraal. Dat moest koste wat kost een succes worden. De druk op de directeur werd dermate hoog opgevoerd dat die ziek het strijdperk verliet en op 1 februari 2017 ontslag nam. De wijze waarop de bibliotheek in de Blokhuispoort terechtkwam doet denken aan de realisatie van Poppodium Neushoorn in het Haniagebied aan het Ruiterskwartier. Poppodium Neushoorn werd na veel gegoochel met stoom en kokend water met tientallen gebreken opgeleverd. Een rondleiding met architecten door het pas opgeleverde poppodium leidde tot verbazing en afschuw. ‘Wat een toestand. Wat een bende’, aldus een van hen die de inrichting aan een kritisch oog onderwierp. Een forse kapitaalsinjectie kon niet uitblijven. Al snel hield directeur Jan Pier Brands het voor gezien.

Maximale druk

Uit de tientallen documenten die Liwwadders heeft ingezien rijst een ontluisterend beeld op hoe een overheid, die zichzelf professionele kwaliteiten toedicht, zich verhoudt tot een door vrijwilligers geleide gemeenschapsvoorziening. Bij een verschil van mening wint de wethouder altijd en staan de vrijwilligers met lege handen. Wethouder Hein de Haan heeft goed gekeken naar de aanpak van zijn voorganger Henk Deinum. Ook De Haan zet maximale druk, en gaat voorbij aan het beoordelend vermogen van externe deskundige partijen. Normale omgangsvormen worden daaraan ondergeschikt gemaakt. Toch is er een verschil: waar Deinum in het uiterste geval nog naar een oplossing zocht en vond, vaak financieel, zet De Haan de hakken in het zand en probeert brutaalweg over zijn opponenten heen te walsen.

============================================================

Bijlsma en Bij de Leij: Het bestuur heeft de boel schoongeveegd er staat weer geld op de bank

‘De Skalm gaat failliet’, die mededeling kreeg Johannes Bijlsma op de tennisbaan in Stiens in 2017 te horen van Harm de Kroon, werkzaam geweest binnen de landbouworganisaties Friese Mij en NLTO en later wethouder in de gemeente Leeuwarderadeel voor de PvdA. De Kroon noemt zich ‘een praktische sociaal-democraat.’ Bijlsma kon na die mededeling niet vermoeden dat zijn tennismaat Harm later nog een opmerkelijke en bedenkelijke rol zou gaan spelen wat zou uitgroeien tot dossier De Skalm. De Kroon bleek op zoek te zijn naar een nieuw bestuur die het afgaande tij zou moeten zien te keren. Of dit niet wat was voor Bijlsma? Weldra stond Bijlsma aan de lat voor de exploitatie. Samen met nieuwe bestuursleden zetten zij veel vrije tijd in voor het gebouw en de bezoekers. ‘Wy ha de boel skjin feie’, constateren Bijlsma en Bij de Leij bij het tonen van de opbrengsten van de jaren 2016 tot 2021. Er staat weer geld op de bank. Van min 19.928 euro in 2016 ging de exploitatie naar een plus van 8239 euro in 2021, met uitschieters van 44.075 euro (2019) en 41.044 (2020).

Verhuizing

Al snel na hun aantreden beseffen de nieuwe bestuursleden, inmiddels geconfronteerd met de wens van de gemeente Leeuwarden om De Skalm te laten verhuizen naar het oude gemeentehuis, dat ze deskundigheid moeten inhuren om tegenwicht te bieden aan de gemeente, willen ze het beste realiseren voor hun gebruikers. Om het traject voorspoedig te laten verlopen wordt Hylco Wijbenga van het bureau HHYPP uit Leeuwarden in de arm genomen. In september 2019 gaat hij aan de slag. Wijbenga is geen toevallige passant in dit bouwtraject. Wijbenga werd door het bestuur van de bibliotheek, onderhuurder in De Skalm, voorgedragen omdat hij als oplosser van problemen bij de verhuizing van de Leeuwarder bibliotheek naar de Blokhuispoort (via een pop-up bieb in winkelcentrum Zaailand) betrokken is geweest. Hylco Wijbenga kent als geen ander het dramatische dossier Blokhuispoort, en is bekend met het klappen van de zweep.

Inventarisatieprogramma

Meteen na zijn komst stelt Wijbenga een inventarisatieprogramma van eisen op voor de gebruikers van De Skalm, dbieb (bibliotheek), Amarillys en andere gebruikers. In het document van vijf pagina’s schetst hij de eisen waaraan het vernieuwde gemeentehuis in Stiens, de nieuwe locatie van De Skalm, zou moeten voldoen. Alle partijen hebben zo hun wensen. De bibliotheek, die zich vooral richt op jonge gezinnen, zoekt mogelijkheden tot samenwerking op maatschappelijk en educatief terrein, waarvoor ruimtes beschikbaar moeten worden gesteld en de ouderenbond wenst vier keer per jaar te vergaderen. Er wordt gedacht aan een VVV-functie, vertrekpunt van wandelroutes, ruimte voor theatervoorstellingen, danslessen en een depotfunctie voor PostNL. De huidige samenwerking met de muziekvereniging, lokale ondernemers, filmhuis en GGD (bloedprikken) ziet het bestuur graag voortgezet en uitgebreid. Jongeren willen hun eigen plek in de vernieuwde Skalm. Voor hen wordt een ruimte van 38m2 ingericht die ze graag zelf willen vormgeven. Het hart van het gebouw wordt gevormd door een horecavoorziening in een café-achtige setting met leestafels waarop kranten en tijdschriften liggen. Het zijn volgens het bestuur geen exorbitante voorstellen, waarmee het nieuwe centrum straks weer jaren vooruit kan.

Spanningen worden zichtbaar

Nog geen maand later worden tijdens een overleg op het Leeuwarder stadhuis de eerste spanningen zichtbaar als de inventarisatie van Wijbenga wordt besproken. Aan tafel zitten: wethouder Hein de Haan, ambtenaren Homme de Jong en Dirk Jan Kuipers namens de gemeente Leeuwarden; Johannes Bijlsma, Hendrik bij de Leij en Hylco Wijbenga, namens hoofdhuurder De Skalm; Hans van der Veen en Hans Algra, namens de bibliotheek. Als het inventarisatieprogramma op deze donderdag 14 november wordt besproken blijkt dat er geen notulen worden gemaakt noch een afsprakenlijst opgesteld. Hierin wordt voorzien door Hylco Wijbenga, die nog dezelfde dag een verslag maakt. ‘Dit document is cruciaal. Hierin wordt onder meer gesteld dat het bestuur uitgaat van een passende huurdersinrichting. Daarover kan geen misverstand bestaan.’ Wijbenga, landelijk werkzaam voor grote projectontwikkelaars bij onder meer de revitalisatie van winkelcentra, kent de taal van zijn opponenten en doorziet hun berekeningen. Onthutst kijkt hij naar de ramingen van Peter Giezen uit Assen die door de gemeente Leeuwarden op het project is gezet. De ramingen zijn gemaakt op basis van het aantal vierkante meters en kengetallen. Dat is heel iets anders dan een gedetailleerd plan op basis van uitgewerkte werktekeningen. ‘Giezen koos voor een totaal onjuiste aanpak.’

Tuininga: we willen geen losse eindjes

De werkwijze van Giezen ligt in de lijn met die van wethouder Hein de Haan, die 2,05 miljoen van de raad ter beschikking gesteld heeft gekregen en blij is dat hij daarmee een project kan realiseren. Maar de inhoud van het project dan? Dat zien we later wel. Tijdens het open podium in december 2019 van de gemeenteraad van Leeuwarden over dit onderwerp werd De Haan de wacht aangezegd. FNP-fractievoorzitter Jan Willem Tuininga hield de wethouder voor dat het plan moest kloppen en dat er geen genoegen zou worden genomen met losse eindjes. Dat blijkt toch ingewikkeld te zijn. Een extra toezegging van 100.000 euro voor het inrichtingsbudget gaat gepaard met snijden in het casco opleverniveau. Waardoor er eerder grotere problemen ontstaan dan er gaten worden gedicht, schrijft de projectmanager. Wat de ene hand geeft, pakt de andere af.

Ga maar koeken verkopen. Flikker op met je inrichting

In een poging om de vaart er in te houden schrijft De Skalm een brief aan Peter Giezen. Wijbenga gaat nog bij hem op bezoek in Assen.

‘Aangezien het geplande reguliere projectoverleg van woensdag 16 september 2020 zonder afstemming met De Skalm en/of haar vertegenwoordigers is gecanceld zien wij ons genoodzaakt hetgeen we met het projectteam wilden bespreken schriftelijk kenbaar te maken. Klaarblijkelijk wordt De Skalm niet als volwaardige gesprekspartner gezien. Het komt erop neer dat De Skalm geen vertrouwen heeft in de wijze waarop het project tot stand komt. Het belang van De Skalm staat nog steeds niet/onvoldoende centraal. Ondanks meermalige signalering vanuit De Skalm aan o.a. de Gemeente Leeuwarden. In tegenstelling tot de taakstellende opdracht die de Gemeente Leeuwarden aan de deelnemende partijen heeft toebedeeld wordt het project onder leiding van PBG als zeer eenzijdig en niet transparant ervaren. Er wordt wel gezegd dat beide belanghebbenden een gemeenschappelijk doel bedienen, de praktijk wijst helaas anders uit.’

‘Bijna een jaar verder is er geen consensus bereikt ten aanzien van de inrichtingsplannen (De Skalm kan zich niet vinden in de plattegronden die afgelopen week zijn voorgesteld door PBG), is er nog steeds geen concept huurovereenkomst aangeleverd, is de opleverspecificatie c.q. het afwerkniveau onduidelijk en bekruipt het gevoel dat het project onderhavig is aan een grote financiële uitdaging.’

Wijbenga na zijn bezoek in Assen: ‘Hij ging uit van een cascogebouw. Geen podium, geen specifieke verlichting, geen investeringen in technische voorzieningen voor koeling en klimaatbeheersing en ook de ict-berekening was discutabel. Giezen is een zeer negatieve persoonlijkheid. Een man waar je niet vrolijk van wordt. Hij zei: Je gaat maar koek verkopen. Flikker maar op met je inrichting. Zijn verslag is toegeschreven naar wat De Haan wilde horen. De Skalm wordt beschouwd als het poppetje van de gemeente.’

Ongezonde powerplay

Het is puur een machtsspel, zeggen betrokkenen. De gemeente heeft De Skalm en de bibliotheek aan een touwtje. De subsidies die ze ontvangen komen één op één overeen met de huur die ze moeten betalen. Van daaruit ontstaat een ongezonde powerplay. Niet doen wat wij zeggen? Dan geen subsidie! Voor de microfoon van Omrop Fryslân, voor de bühne, sprak De Haan in lovende woorden over het afgetreden bestuur van De Skalm. De bestuursleden Johannes Bijlsma en Hendrik bij de Lei waren allerminst verbaasd over de gespleten tong van de wethouder. Bijlsma: ‘Wij zijn weggezet als vervelende mensen, terwijl we vrijwilligers zijn. Homme de Jong zei: jullie frustreren de plannen. Hylco is betiteld als luis in de pels. Ik heb liever een eerlijke luis in de pels dan een oneerlijke ambtenaar.’ Bij de Leij: ‘We hebben hier slapeloze nachten van gehad. Als je voor een periode van dertig jaar huur aan gaat, dan moet het huurcontract kloppen. Dan moet je zorgen voor stabiliteit voor de lange termijn. Dat was hier niet het geval.’ Bijlsma: ‘We hebben de wethouder op een gegeven moment het aanbod gedaan om alles nog eens één op één te bespreken, om de lucht te klaren. Kwam er weer een ambtenaar bij zitten. Die is op ons verzoek opgestapt, maar we zijn niks opgeschoten. De hakken bleven in het zand.’ Bij de Lei: ‘De Haan heeft goed ontwikkelde kaakspieren. Wat wij altijd voor ogen hebben gehad, was een goede accommodatie op te leveren voor onze bewoners. Het is spijtig dat dit voornemen niet wordt gehonoreerd. Ik praat nooit meer met jullie, aldus de wethouder. De bouw is door de gemeente gestart om ons willens en wetens klem te zetten.’

Harm de Kroon

Een bemiddelingspoging door Harm de Kroon, ingeschakeld door wethouder Hein de Haan, loopt uit op een fiasco. Hylco Wijbenga: ‘De Kroon laat essentiële onderdelen weg uit zijn verslag. Zo zijn bijvoorbeeld temperatuuroverschrijdingsberekeningen van Kamperman Adviseurs, of het in de zalen niet te warm of te koud wordt, niet vermeld.’ Koeling en ventilatie van de ruimtes, een actueel punt gerelateerd aan corona, heeft geen prioriteit.

Afgelopen vrijdag 28 januari wandelde een deel van de Leeuwarder gemeenteraad door het nog op te leveren gebouw. Onder leiding van ambtenaar Dirk Jan Kuipers en architect Bauke Tuinstra werd de huidige stand van zaken getoond. Bauke Tuinstra, inmiddels uitgegroeid als expert in het vertellen van verhalen die de opdrachtgever ten dienste staan, liet weten dat het mooi gaat worden. Woensdagmiddag 2 februari voert de gemeenteraad een debat over de kwestie.

=============================

Parallellen met Blokhuispoort

Er zijn opmerkelijke parallellen te trekken tussen de verbouw van het oude gemeentehuis in Stiens en het culturele centrum De Blokhuispoort in Leeuwarden. Dit laatste gebouw, de voormalige strafgevangenis, zou voor het festijn Culturele Hoofdstad in 2018 gereedkomen om als paradepaardje te schitteren voor alle gasten die uit heel Europa de Friese hoofdstad zouden bezoeken om van cultuur op hoog niveau te genieten. Vlak voor het culturele festijn losbrak werden alle werkzaamheden in de Blokhuispoort stilgelegd. Het project kampte met een miljoenentekort, projectleiders werden fysiek bedreigd en aannemers gingen er met de staart tussen de benen vandoor. De bibliotheek was nog niet af, de voorzieningen voor hurende instellingen waren niet in orde en de binnenterreinen oogden haveloos. Vier jaar later is er nog steeds geen sprake van een sprankelende culturele parel in het centrum van Leeuwarden. Bewoners kampen nog altijd met haperende en niet goed afgestelde technische installaties, delen van het complex zijn nog steeds niet aangepakt en de binnenterreinen zien er nog altijd even haveloos uit als in de tijd dat er gedetineerden rondliepen. Een project goed afmaken staat niet op de prioriteitenlijst van het Leeuwarder college. Het college lijkt, op weg naar nieuwe projecten, met de rug naar de Blokhuispoort te staan.

================================

Reactie wethouder Hein de Haan en Harm de Kroon

Wethouder De Haan is telefonisch benaderd voor een reactie. Ook zijn hem vragen per mail voorgelegd. Een reactie is uitgebleven. Bemiddelaar Harm de Kroon, gevraagd naar ontbrekende passages in zijn verslag, verwijst naar de correspondentie die hij heeft gevoerd met Johannes Bijlsma. Die correspondentie is terug te vinden bij de raadsbrief via het gemeentelijke iBabs-informatiesysteem.

Andries Veldman

Lees ook: Mediator Harm de Kroon gooit handdoek in de ring – Probleem De Skalm is onoplosbaar