Vliegbasis Leeuwarden heeft niet de juiste vergunningen, maar breidt wel uit
Foto: Vliegbasis Leeuwarden
Vliegbasis Leeuwarden is een grote militaire basis, met veel vluchten en internationale oefeningen. Hoeveel invloed de basis heeft op zijn omgeving en op grond van welke vergunning is tot op heden ondoorzichtig. Feit is wel dat het afgelopen jaar het aantal klachten tot een nieuwe hoogte steeg. Inzicht in hoe deze basis nu in feite voldoet aan huidige normen en richtlijnen lijkt ons daarom dringend gewenst. Op verzoek van het Stadsblad Liwwadders heeft mr Gina Kamsma uit Leeuwarden het dossier Vliegbasis Leeuwarden opgepakt. Liwwadders is van mening dat kritiek op Vliegbasis Leeuwarden op grond van argumenten moet worden behandeld. Het artikel dat u nu krijgt voorgelegd komt hieruit voort.
De Vliegbasis Leeuwarden heeft niet de juiste vergunningen, maar breidt wel uit
Door Gina Kamsma
Op de laatst mogelijke dag, 5 februari 2020, stuurt de Inspectie Leefomgeving en Transport, die valt onder het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, Liwwadders de opgevraagde stukken over de omgevingsvergunning (milieu en bouwen) van de Leeuwarder vliegbasis. De inhoud daarvan is opmerkelijk. Het Ministerie van Defensie moet van de inspectie een nieuwe vergunning aanvragen en wordt daar sinds 2016 door de inspectie op gewezen. Toch is er nog steeds geen nieuwe vergunning en ligt er zelfs geen nieuwe aanvraag daarvoor. Intussen is de vliegbasis in milieutechnische zin veranderd, met name door de komst van de JSF oftewel de F-35. Iets wat de inspectie in eerste instantie niet toestond, maar wat nu kennelijk wordt geaccepteerd door het ene ministerie ten behoeve van het andere ministerie. Alle reden voor een nieuw artikel in Liwwadders als vervolg op dat van februari 2020.
In een brief van 30 augustus 2016 liet de inspectie weten dat controles op de vliegbasis en wensen van het Ministerie van Defensie aanleiding geven om tot een nieuwe vergunning te komen. De huidige vergunning is van 14 juni 2001. De inspectie heeft de wettelijk plicht, ter bescherming van het milieu, om deze te actualiseren. Liwwadders wil weten wat er daarna is gebeurd.
Revisievergunning
De volgende brief van de Minister van Infrastructuur en Waterstaat aan het Ministerie van Defensie/de Vliegbasis Leeuwarden over dit onderwerp, is van 26 februari 2018, ruim anderhalf jaar later. De minister noteert in deze brief, dat er de afgelopen jaren een groot aantal wijzigingen binnen de inrichting/vliegbasis is doorgevoerd op basis van de vergunning uit 2001. In de brief staat: Dit heeft tot gevolg dat er een onoverzichtelijk geheel van vergunningen, meldingen en voorschriften is ontstaan waardoor het onduidelijk is waar u als inrichtingenhouder aan moet voldoen. Dit is zowel vanuit toezicht op als vanuit de naleving van de vergunning een ongewenste situatie. Daarnaast heb ik geconstateerd dat de vergunning … qua bescherming van het milieu niet meer voldoet aan de huidige eisen en technische mogelijkheden ter bescherming van het milieu. Ik vind het ongewenst deze situatie te laten voortbestaan temeer daar mijn toezichthouders hebben geconstateerd dat hierdoor onaanvaardbare risico’s voor het milieu ontstaan.
De ene minister wil dat de andere minister een nieuwe vergunning aanvraagt. Het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat constateert dat de Minister van Defensie geen voortgang heeft getoond in het aanvraagproces. Om deze redenen laat de Minister van Infrastructuur en Waterstaat weten dat per direct, per 26 februari 2018, niet langer nieuwe aanvragen voor een wijziging van de oude vergunning in behandeling worden genomen. Er moet een nieuwe aanvraag voor de gehele vliegbasis worden ingediend, waarvan een nieuwe ontwikkeling onderdeel kan zijn. Alleen dan komt er eventueel toestemming, als onderdeel van een nieuwe, herziene vergunning oftewel revisievergunning, die de vergunning van 2001 vervangt.
JSF oftewel F-35
Een nieuwe ontwikkeling is de F-35. Bijvoorbeeld in 2015 is door de inspectie de vergunning van 2001 veranderd. Dit om ten behoeve van de F-35 een gebouw te plaatsen voor de huisvesting van operationele en trainingsfaciliteiten. Dat pand was kennelijk nodig vooruitlopend op de komst van de F-35 in het najaar van 2019. Per 26 februari 2018 weigert de Inspectie de oude vergunning nogmaals te veranderen, is in de brief van die datum vastgelegd. Er moet echter meer feitelijk gewijzigd worden op de vliegbasis voordat de F-35 daadwerkelijk landt in Leeuwarden. In dezelfde brief van 26 februari 2018 schrijft de Minister van Infrastructuur en Transport: Met de komst van de JSF zal de inrichting nog een aantal wijzigingen op de vergunning plaatsvinden boven op de reeds aanwezige wijzigingen. Hierdoor wordt de vergunningssituatie nog onoverzichtelijker. … Ik ben mij ervan bewust dat dit herziene standpunt kan leiden tot knelpunten in de voortgang bij vergunningverlening in het kader van de JSF. Is er sprake van een knelpunt, dan is de minister bereid om met de Minister van Defensie van gedachten te wisselen over een oplossing.
Op 7 maart 2018 reageert de Commandant van de Vliegbasis Leeuwarden op deze brief. Het project F-35 maakt veranderingen aan diverse gebouwen en het toevoegen van een terrein nodig , aldus de commandant. Daarna vinden gesprekken plaats tussen de Inspecteur-Generaal Leefomgeving en Transport en de vliegbasis. De conclusies van de Inspecteur-Generaal Leefomgeving en Transport staan in een brief van 2 juli 2018 aan de Commandant van de Vliegbasis Leeuwarden. Men is het erover eens dat een revisievergunning voor de gehele vliegbasis nodig is en ook dat die noodzaak de komst van de F-35 naar Leeuwarden belemmert. Uiterlijk 1 maart 2019 moet de aanvraag voor een revisievergunning gereed zijn. De vergunning zal vervolgens in januari 2020 worden verleend. Het is opmerkelijk dat dit door de inspecteur-generaal wordt beloofd zonder dat de inhoud van de aanvraag bekend is. Er is immers op dat moment geen aanvraag. Onder de voorwaarde, dat er op 1 maart 2019 een nieuwe aanvraag ligt, is de Inspectie bereid tot 1 maart 2019 de oude vergunning van 2001 te veranderen, wanneer dat noodzakelijk zou zijn. Hoe wordt bepaald wat noodzakelijk is, wordt niet vermeld. Dit is een nieuw besluit ten opzichte van dat van 26 februari 2018. De vliegbasis krijgt dus feitelijk uitstel tot 1 maart 2019. Tot dan zijn veranderingen van de vergunning uit 2001 mogelijk zonder het indienen van een aanvraag voor een nieuwe vergunning voor de gehele vliegbasis. Over de onaanvaardbare risico’s van deze situatie voor het milieu wordt niet meer gesproken door de Inspectie.
Bij de stukken zitten geen veranderingsbesluiten van de oude vergunning. Onderzoek van Liwwadders op websites van de overheid leert, dat de Inspectie op 12 juni 2018 een aanvraag voor de Vliegbasis Leeuwarden ontvangt om de oude vergunning te veranderen. Op dat moment geldt nog het regiem van de onmogelijkheid van veranderingsvergunningen, op grond van de brief van de Inspectie van 26 februari 2018. Het doel van de aanvraag is om enkele gebouwen aan de vliegbasis toe te voegen en om de grens van de vliegbasis te wijzigen. In tegenstelling tot de wijziging van de vergunning uit 2015 voor de F-35, wordt nu niet gesproken over het doel van de gevraagde wijziging. Gaat het om de F-35? De tekst van de aanvraag komt enigszins overeen met die van de brief van 7 maart 2018 van de Commandant van de Vliegbasis Leeuwarden. Op 17 juli 2018, kort na de brief van 2 juli 2018 wordt de oude vergunning veranderd door de Inspectie. In de vergunning staat, dat het om een milieu neutrale wijziging gaat. Met andere woorden: geen gevolgen voor het milieu.
Eenzijdige aankondiging van vliegbasis tot nieuw uitstel
De datum 1 maart 2019 gaat zonder aanvraag voor een revisievergunning van de vliegbasis voorbij. De vliegbasis schrijft in een brief van 3 april 2019 aan de Inspectie, dat de aanvraag voor de revisievergunning pas uiterlijk 14 juni 2019 zal worden ingediend. De datum 1 maart 2019 zou niet haalbaar zijn gebleken, onder andere wegens te weinig personeel en de weerbarstigheid van dossiers. De Inspectie reageert hier kennelijk niet schriftelijk op, want een reactie zit niet bij de van de Inspectie gekregen stukken. De datum van 1 maart 2019 blijft van toepassing zonder een later daarvan afwijkend besluit van de Inspectie.
Intussen stromen de nieuwe wijzigingsvergunningen ook na 1 maart 2019 binnen op de vliegbasis. Diverse panden mogen worden verbouwd. Er mogen enkele nieuwe gebouwen, zoals een accushop, worden gebouwd.
Stikstof
Op 29 mei 2019 doet de Raad van State uitspraken over landbouwvergunningen en stikstof, die de “Stikstofcrisis” inluiden. Er daalt te veel stikstof neer in beschermde natuurgebieden. Ook de datum 14 juni 2019 verstrijkt zonder een aanvraag voor een revisievergunning van de vliegbasis. Een nieuw ministerie mengt zich in het dossier. Het Rijksvastgoedbedrijf van het Ministerie van Binnenlandse Zaken stuurt namens de vliegbasis op 13 augustus 2019 een brief naar de Inspectie. Simpelweg wordt gemeld dat de aanvraag op zich laat wachten in verband met de uitspraken van de Raad van State. Een schriftelijke reactie daarop van de Inspectie zit evenmin in het dossier dat Liwwadders ontvangt. Het Rijksvastgoedbedrijf stelt in de brief van 13 augustus 2019: Door deze uitspraken is de vergunbaarheid van de revisieaanvraag ter discussie komen te staan. Een vergunning moet immers gebaseerd zijn op de regelgeving en feiten ten tijde van de verlening daarvan.
Bij de vergunningverleningen voor de vliegbasis van voor de uitspraken 29 mei 2019 werd de zogenaamde PAS berekeningsmethode toegepast. Die methode gaat er samengevat vanuit dat stikstof die vrijkomt, bij onder andere het verbruik van brandstoffen, gecompenseerd wordt door het verwijderen van stikstof uit natuurgebieden. Maar die verwijdering stond niet vast, reden waarom de Raad van State deze methode niet accepteerde. Bij bouwen op de vliegbasis en bij het taxiën, het opstijgen, het vliegen en het landen van vliegtuigen komt via brandstof stikstof vrij dat kan neerslaan in beschermde natuurgebieden.
Van 29 mei 2019 tot nu toe blijft de vliegbasis wijzigingsvergunningen aanvragen en ontvangen. De F-35 wordt wel weer genoemd in deze stukken. Er worden wijzigingsvergunningen door de Inspectie verleend voor reparatie, onderhoud en het proefdraaien van de F-35. Ook verleent de Minister van Defensie een vergunning voor de festiviteiten rond de officiële aankomst van de F-35 in Leeuwarden op 31 oktober 2019. Die vergunning gaat met name over demonstratievluchten. De bevoegdheid van het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat betreft de activiteiten op de grond.
Natuur
Stikstof heeft een negatieve invloed op natuurgebieden wanneer die daarvoor gevoelig zijn. Het geluid van militaire activiteiten speelt ook een rol. Zowel voor mens als dier hebben met name de laagvliegroutes in beginsel een negatief effect. In de brief van 13 augustus 2019 vermeldt het Rijksvastgoedbedrijf een extra probleem naast de vergunbaarheid van de revisievergunning. De Vliegbasis Leeuwarden met het bijbehorende vliegverkeer heeft geen vergunning in het kader van de Wet natuurbescherming van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit. Dat een beoordeling op basis van deze wet moet plaatsvinden, hebben het Ministerie van Infrastructuur en Transport en het Ministerie van Defensie erkend in hun nota van antwoord van 19 december 2019 over de landelijke luchtruimherziening. Wat betreft het geluid wordt daarin gesteld dat de vliegroutes niet vastliggen, zodat een analyse van het effect van het geluid niet goed mogelijk is. Een toets op grond van de Wet natuurbescherming vraagt dat echter wel. Over het te beoordelen aspect stikstof staat in de brief van 13 augustus 2019 dat niet met zekerheid is te zeggen dat er geen natuurvergunningsplicht is. De PAS methode is immers vervallen.
Uit de stukken van de Inspectie blijkt dat de Vliegbasis Leeuwarden geen omgevingsvergunning heeft die past bij de regels en techniek van deze tijd. Dat betekent volgens de Inspectie onaanvaardbare risico’s voor het milieu. Een beoordeling van het effect op beschermde natuurgebieden heeft evenmin plaatsgevonden. De Ministeries van Infrastructuur en Waterstaat en van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit accepteren beide situaties kennelijk in het belang van de Ministeries van Defensie en van Binnenlandse Zaken. In de stukken over de luchtruimherziening boven Nederland wordt ook de voor Nederland nieuwe drone, de Reaper, genoemd. De planning is dat er vier van deze drones nog dit jaar naar Leeuwarden komen om in 2021 operationeel te kunnen worden. Zou het de bedoeling zijn van het Rijk om ook dat te laten gebeuren zonder de benodigde technische en juridische toetsen?
===========================================================================================
Voldoet de Vliegbasis Leeuwarden aan de regels? 3 JANUARI 2020
door Gina Kamsma
Er zijn veel wettelijke bepalingen, waaraan een militair vliegveld of vliegbasis moet voldoen. Een fabriek kan vaak volstaan met de regelgeving van de gemeente. Voor een vliegbasis gelden regels van in ieder geval het Rijk en de gemeente. Het Rijk heeft daarbij de grootste rol. Zo verleent de Inspectie Leefomgeving en Transport, die onder het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat valt, de omgevingsvergunning (over milieu en bouwen) aan het Ministerie van Defensie.
De vergunning voor de gehele Vliegbasis Leeuwarden stamt uit 2001. De inspectie heeft op 30 augustus 2016 geschreven, dat aan een nieuwe vergunning zal worden gewerkt.
De inspectie stelt in die brief dat sinds de vergunning in 2001 is verleend, geen beoordeling heeft plaatsgevonden op grond van de actualisatieplicht. De Wet algemene bepalingen omgevingsrecht schrijft voor dat het bevoegd gezag, in dit geval het Rijk, regelmatig beziet of de voorschriften van de omgevingsvergunning nog toereikend zijn, gezien de ontwikkelingen van technische mogelijkheden tot bescherming van het milieu en de ontwikkelingen met betrekking tot de kwaliteit van het milieu. Het starten van een procedure leidend tot een nieuwe vergunning heeft twee redenen voor de inspectie, volgens hetzelfde bericht uit 2016. Wensen van het Ministerie van Defensie en de resultaten van handhavingsbezoeken. Controles over de gang van zaken op de vliegbasis geven dus aanleiding tot nieuwe besluitvorming. De huidige vergunning is niet toereikend.
Omdat deze nieuwe vergunning er nog niet is, heeft Liwwadders op 11 december 2019 informatie bij de inspectie opgevraagd. Een inhoudelijke reactie daarop kan de inspectie niet snel geven, in verband met drukte, aldus de inspectie. Liwwadders kan uiterlijk 5 februari 2020 de gevraagde gegevens tegemoet zien.
Geluid
Formeel zijn er twee soorten geluid bij vliegverkeer. Grondgebonden én luchtgebonden geluid. Grondgebonden geluid heeft niets met het eigenlijke vliegen te maken. Het betreft al het geluid van de vliegbasis behalve dat van opstijgende, vliegende en landende vliegtuigen. Dat laatste geluid is het luchtgebonden geluid.
Het grondgebonden geluid wordt geregeld in de omgevingsvergunning en gemeten in dB(A), decibels. Ook onderwerpen als bodemverontreiniging en de veiligheid van de gebouwen staan in deze vergunning.
Hoeveel luchtgebonden geluid is toegestaan, volgt uit een Rijksbesluit voor een vliegveld. Het Luchthavenbesluit Leeuwarden uit 2013 is een coproductie van de Ministeries van Infrastructuur en Milieu (nu: Infrastructuur en Rijkswaterstaat), van Defensie en van Veiligheid en Justitie (nu: Justitie en Veiligheid). Daarin staan geluidszones. Dat zijn gebieden, waarbinnen een bepaalde maximale hoeveelheid geluid ten gevolge van de vliegbasis op geluidsgevoelige objecten, bijvoorbeeld huizen, is toegestaan. Een luchthavenbesluit gaat niet slechts over geluid. Zo worden ook maximum hoogten van gebouwen in de buurt van de luchthaven vastgelegd ( in verband met de veiligheid) en openingstijden bepaald (in verband met allerhande overlast). In 2014 heeft de Gemeenteraad van Leeuwarden het bestemmingsplan Leeuwarden-Buitengebied vastgesteld, waaronder de vliegbasis valt. De gemeente nam daarin over de geluidszones uit het Luchthavenbesluit Leeuwarden. Een gemeente moet dat doen en mag dus geen eigen afweging maken. Een belanghebbende kan daarom alleen tegen het Luchthavenbesluit Leeuwarden bezwaar maken.
Over het Luchthavenbesluit Leeuwarden is niet geprocedeerd bij de Raad van State, de hoogste bestuursrechter in Nederland. Op 30 oktober 2019 heeft de Raad van State wel een uitspraak over het Luchthavenbesluit De Kooy (Den Helder). De berekening van de geluidsbelasting van een luchthaven, zoals het Rijk die maakt, is door de Raad van State echter niet beoordeeld. De belanghebbende had naar voren had gebracht dat hij overlast ervaart, maar niet dat de berekening niet klopt.
Het Ministerie van Defensie heeft de geluidbelasting rondom de Vliegbasis Leeuwarden in het jaar 2018 laten berekenen. Het ingeschakelde bureau concludeert in 2019 dat aan de normen wordt voldaan. Bijzonder is dat luchtgebonden geluid niet in dB(A) wordt gemeten maar wordt berekend volgens een ingewikkelde systematiek. De geluidbelasting wordt op een bepaald punt buitenshuis vastgesteld in Ke (Kosteneenheid). Dit gebeurt op basis van het aantal vliegtuigbewegingen in (in dit geval) het gehele jaar 2018 en het berekende maximale geluidsniveau (wel in dB(A)) op dat punt tijdens een vlucht. Daarbij weegt geluid in de nacht zwaarder dan overdag. Het gaat om een jaarlijks gemiddelde. Het Rijk acht een geluidbelasting van 35 Ke acceptabel. Is de belasting hoger dan is bijvoorbeeld isolatie van woningen nodig of is nieuwbouw daarvan slechts onder strenge voorwaarden een optie. Indien belanghebbenden van mening zijn dat de geluidsnormen worden overtreden dan kunnen zij om handhaving vragen bij de Militaire Luchtvaart Autoriteit, onderdeel van het Ministerie van Defensie, dat mede de regels bepaalt via het luchthavenbesluit. Het ligt voor de hand bij een handhavingsverzoek geluidmetingen gebruiken in plaats van berekeningen. In de zaak van 30 oktober 2019 verwees de Raad van State de belanghebbende door naar deze autoriteit.
Luchtruimherziening
Op landelijk niveau is er een luchtruimherziening gaande. De nota van antwoord van onder andere het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, het Ministerie van defensie en de Koninklijke Landmacht is van 19 december 2019. Het plan is om het militair lucht-oefengebied boven onder andere Friesland te vergroten. In dit oefengebied wordt boven de 2 kilometer hoog gevlogen door jachtvliegtuigen. Het geluid hiervan speelt geen rol in de berekening van het aantal Ke aan geluidsbelasting. Er zijn ook laagvliegroutes voor straaljagers om bijvoorbeeld het oefengebied te bereiken. Daar wordt tot 75 meter laag gevlogen. In de nota van antwoord wordt gesteld, dat militaire oefeningen geen vaste routes volgen. Daarom zou een analyse van de effecten, zoals geluid, van de vergroting van het luchtruim voor militaire luchtvaart niet goed mogelijk zijn, aldus de nota. Maar dit geluid hoort wel bij de berekeningsmethode voor het aantal Ke voor het daadwerkelijk aanwezige geluid op bijvoorbeeld een woning.
Luchtkwaliteit
Wat betreft lokale luchtverontreiniging zijn normen in een luchthavenbesluit niet verplicht. Die staan dan ook niet in het Luchthavenbesluit Leeuwarden. Wel geldt dat het Rijk een luchthavenbesluit niet in redelijkheid mag vaststellen, wanneer het aspect luchtkwaliteit daarvoor een belemmering vormt. Ook dat staat in de uitspraak van de Raad van State van 30 oktober 2019. Die afweging lijkt voor Leeuwarden niet gemaakt. Niet in het Luchthavenbesluit Leeuwarden van 2013 en niet omdat de omgevingsvergunning al in 2001 is afgegeven. In ieder geval hoort dit aspect te worden beoordeeld. Zo is sprake van de uitstoot en het neerslaan van fijnstof, zoals stikstof dat vrijkomt bij het verbruik van de brandstof bij de vlucht van een straaljager.
Natuur
Deze vorm van stikstof is niet alleen niet goed voor de gezondheid maar kan bij het neerslaan daarvan op de grond ook een negatief effect hebben op beschermde natuurgebieden, de reden van de “Stikstofcrisis”. Lawaai van gevechtsvliegtuigen kan ook verstorend zijn voor beschermde diersoorten. Uit de Wet natuurbescherming volgt, kort gezegd, dat de overheid niet zonder meer toestemming mag geven voor een menselijke activiteit, wanneer die negatieve effecten kan hebben op beschermde natuur. Minimaal moet worden beoordeeld of die effecten er zijn. De Tweede Kamer heeft er in het verleden op aangedrongen dat deze benodigde toets alsnog wordt gedaan voor de Vliegbasis Leeuwarden. Het Luchthavenbesluit Leeuwarden van 2013 besteedt geen aandacht aan de natuur. De nota van antwoord over de luchtruimherziening van 2019 doet dit wel. Er zal alsnog getoetst worden door het Rijk. Maar daarbij wordt alleen gekeken naar effecten van vliegverkeer in de lucht op nationaal niveau. Vervolgens wordt erkend dat een luchthaven ook een beoordeling nodig heeft en dat die nog niet voor alle vliegvelden zijn gemaakt. De Vliegbasis Leeuwarden wordt niet uitdrukkelijk genoemd. Wel Lelystad Airport en Schiphol, die tijdens de “Stikstofcrisis” in de media onder een vergrootglas liggen.
Liwwadders is in afwachting van het besluit van de inspectie over de omgevingsvergunning. Wordt vervolgd dus. Dan zal de JSF oftewel F-35, het nieuwe gevechtsvliegtuig op de Vliegbasis Leeuwarden ook aan de orde komen.