Culturele Hoofdstad: de chaos compleet

November 2017

Culturele Hoofdstad: de chaos compleet

U staat voor de uitgaven, maar u bent ook verantwoordelijk voor de opbrengsten voor Friesland. Wat doet u? Dat zou de cruciale vraag moeten zijn voor de Friese statenleden die op 21 juni hun oordeel moeten geven over een nieuwe bijdrage van 5,25 miljoen euro aan het project Culturele Hoofdstad. Het gaat om extra miljoenen nu het eerder beschikbaar gestelde geld niet toereikend wordt geacht. Zal het voldoende zijn? Wat gaat ermee gebeuren? Wie het weet, mag het zeggen. Ondertussen hobbelt de trein verder en stappen er bij elk station reizigers uit. Laatste afhaker: artistiek directeur Lieven Bertels. Bertels kiest voor een beter baan.

Om het voorstel van het college van gedeputeerde staten goed te kunnen beoordelen moeten de statenleden voldoende zicht hebben op de financiële doelstelling van het project (krijgen we voor dat geld wat we hebben afgesproken?), de programmatische doelen (komt het programma overeen met de afspraken vastgelegd in het plan: het zogenaamde bidbook) en kloppen de governance (de orde betreffende zuiverheid van de organisatie)? Langzamerhand valt op al deze onderdelen het nodige af te dingen. De financiën zijn niet op orde, de doelen zijn aan wisselingen onderhevig of onbereikbaar en de organisatie kraakt en lijkt in paniek. Tijdens de commissievergadering van 7 juni bleken veel statenleden het doel en de route daarnaartoe niet helder voor ogen te hebben. Terwijl Leeuwarden zich opmaakt voor het feest, verhult iedere in de stad opgehangen vlag een probleem.

Net mear eamelje oer jild

‘Het komt allemaal goed. Wij ondersteunen de aanvraag om meer euro’s.’ PvdA-statenlid Hetty Janssen maakt zich allerminst zorgen over de gang van zaken rond de organisatie van Culturele Hoofdstad. Tenslotte komt het plan uit de koker van haar partijgenote, oud-gedeputeerde Jannewietske de Vries. De PvdA heeft Culturele Hoofdstad in de Staten en in de gemeente Leeuwarden met kracht omarmd. De blik is voorwaarts gericht. Woordvoerder Ingrid Wagenaar riep zelfs uit: ‘Nou net mear aemelje oer jild (nu niet meer zeuren over geld)!’ Het mag van de sociaal-democraten wat kosten. Uiteindelijk werd de begroting vastgesteld op maar liefst 72 miljoen euro. Eerder werd voor een vergelijkbaar bedrag een kolossaal (te groot) nieuw provinciehuis in Leeuwarden gebouwd, nu gaat het op aan een feest.

Koffietafel

Hetty Janssen (woordvoerder werkgelegenheid) staat de verslaggever die woensdagmorgen monter te woord aan de rijk gedekte koffietafel, direct naast de statenzaal van het provinciehuis waar de politici hun maandelijkse vergadering houden. Janssen ziet het interpellatiedebat dat aangevraagd is door de éénmansfractie van GrienLinks (GroenLinks) en ’s middags wordt gehouden, met vertrouwen tegemoet. PvdA’er Tjerk Voigt, woordvoerder van het dossier Culturele Hoofdstad, had eerder die morgen in de Leeuwarder Courant zijn standpunt herbevestigd: het wordt een prachtig feest. De krant denkt daar zelf ook zo over. De extra miljoenen mogen er van de PvdA’ers wel komen.

Jury

Laat in de middag informeert GrienLinkser Reitze van der Honing bij gedeputeerde Sietske Poepjes (CDA) wat er aan de hand is met de organisatie en of men nog op de juiste koers zit. Een week eerder had Poepjes, samen met de Leeuwarder wethouder Sjoerd Feitsma en John Bonnema, de financiële man van de organisatie Culturele Hoofdstad, tijdens een drukbezochte persbijeenkomst de laatste stand van zaken gemeld. Bonnema twitterde op 7 maart over het tweede voortgangsgesprek met de Europese jury die, na eerdere debacles, nauw toeziet of de beoogde doelen worden gehaald. Hij is optimistisch. Bonnema heeft zich de adviezen van de lokale marketeers en voorlichters goed eigen gemaakt. ‘Al het geld is (bijna) binnen’, aldus de boodschap van Bonnema. Eerder meldde Bonnema dat 91 procent van het lokale budget in handen van de stichting was. Op 18 april meldde de financiële man verheugd dat de laatste 9 procent ook wel zou lukken. Misschien zou de organisatie zelfs wel over de gestelde 72 miljoen heen schieten, aldus de financiële man. Toch bleek er een paar weken later een tekort. Of had hij misschien het laatste part alvast meegerekend en moest hij hier nu op terugkomen? Geen geruststellend beeld van een man die miljoenen euro’s van anderen beheert. Het nog niet op orde hebben van contracten van uitvoerende producenten, waarop de commissie in Brussel aandringt, versterkt het beeld van de wirwar en onrust bij betrokkenen.

Persbijeenkomst

De persbijeenkomst was noodzakelijk omdat apen en beren op de weg de route naar het feest belemmerden. Hoewel optimistisch van toon, luidde de boodschap dat de provincie en de gemeente hun grip op de organisatie hadden verstevigd. Alles is onder controle, aldus de drie personen achter de tafel. Er was geen man overboord. Het roer werd stevig beetgepakt, meer was het niet. Grote projecten die onder bewindvoering van Culturele Hoofdstad zouden worden uitgevoerd werden naar de overheden overgeheveld. Van onder curatele stelling was volgens de bestuurders geen sprake. Er zal vanaf nu intensiever samengewerkt worden, luidde het parool. Oeds Westerhof en Lieven Bertels, de mannen die aan de top van de piramide van Culturele Hoofdstad staan, waren afwezig. Te druk met voorbereidende werkzaamheden, luidde de verklaring van hun absentie.

Reitze van der Honing is standvastig tijdens het door hem aangevraagde spoeddebat twee weken geleden. Ook in tweede en derde termijn blijft hij aandringen op meer informatie van de gedeputeerde om later te kunnen beoordelen óf, en hóe hij de nieuwe aanvraag voor extra subsidie gaat beoordelen c.q. honoreren. Hij vindt de aangeleverde informatie volstrekt onvoldoende om de stand van zaken te kunnen beoordelen.

Zeuren

Gedeputeerde Sietske Poepjes blijft fier overeind in het debat, waarin meerdere politici zich mengen, waaronder Avine Fokkens (VVD), die burgemeester Ferd Crone van Leeuwarden kapittelt omdat hij gemeend heeft critici weg te zetten als zeuren. Ook maakt Fokkens melding van de hoofdschuddende commissaris van de koning in Groningen. Terwijl de Friese bestuurders tonnen steken in een project in de Groninger Suikerfabriek had hem een verzoek om een bijdrage aan het Europese feest nog niet bereikt.

Dreigement

Tijdens de persbijeenkomst een week eerder had Poepjes ook al haar mannetje gestaan. Nu willen de statenleden meer informatie over de organisatie van Culturele Hoofdstad. Ze vinden dat de organisatie hapert en verlangen meer inzicht in de gang van zaken. Poepjes weet zich als een volleerd jurist door de opmerkingen heen te slaan. Aantijgingen laat ze als druppels water van een eend afglijden. Ze kent haar mandaat en verantwoordelijkheid en blijft, zoals het een juriste betaamt, keurig binnen het afgebakende terrein. Op vragen over zaken die zich buiten deze terreinen bewegen gaat ze niet in of verwijst naar de club die hier wél over gaat: de organisatie van Culturele Hoofdstad. Tenslotte heeft die club bevoegdheden gekregen om eigenmachtig te handelen, een wens van het Friese parlement. De gedeputeerde laat nog wel even een dreigement horen en plaatst daarmee de statenleden en gemeenteraadsleden van Leeuwarden voor een voldongen feit. Nee-stemmen betekent dat er slechts een programma kan worden aangeboden van b-garnituur. Dat moeten we niet willen, volgens Poepjes.

Montreal

Niet alleen het dreigement an sich is opmerkelijk (maar niet ongebruikelijk bij bestuurders die hun zin willen doordrijven), maar ook omdat de totale extra aanvraag tien procent van de totale begroting bedraagt en voornamelijk bestemd is voor marketing, legacy en garantiefonds. Ook voor minder geld valt er een goed feest te organiseren. Of is er geld weggelekt? Statenleden vonden het dreigen maar een vreemde reactie. Lieven Bertels had het contract voor de Reuzen in Montreal al getekend, riepen ze. Het stond al in de Leeuwarder Courant! Poepjes meldde dat van tekenen van het contract nog geenszins sprake was. Eerst extra miljoenen!

Café in Makkum

Poepjes weet dat het geklaag in de straat over Culturele Hoofdstad inmiddels niet van de lucht is. Zelf was ze hier tijdens een lezing in december maar al te openhartig over. ‘In het café in Makkum (haar woonplaats) vinden ze het allemaal maar niks.’ Tijdens diezelfde lezing in Tresoar gaf ze een doorkijkje in het veld van culturele ondernemers waarvan ze de leden ambtshalve regelmatig over de vloer krijgt. Een kippenhok met klagende hennen. ‘Ik heb nog nooit zoveel kift meegemaakt als bij bestuurders in het culturele veld’, aldus de gedeputeerde.

Doodsteek

Poepjes houdt zich tijdens het debat in want ze weet hoe het spel gespeeld moet worden. Ze acht het zeker niet wijs om nu al in te gaan op suggesties over mogelijk nieuwe extra aanvragen voor nóg meer euro’s voor nóg meer tegenvallers. Wat zou ze er ook over kunnen zeggen? Een lijk uit de kast vlak voor de gemeenteraadsverkiezingen in november? Het zou de doodsteek betekenen voor de politieke carrière van haar culturele collega wethouder Sjoerd Feitsma. Nee, eerst deze hobbel maar nemen.

Vijf in de klok

In de koffiekamer, die ook tijdens dit debat goed is gevuld (gewone burgers worden er niet toegelaten), trekt het interpellatiedebat dat via een tv-scherm kan worden gevolgd, nauwelijks aandacht van de hier aanwezige statenleden. De politici hebben vanaf negen uur ’s morgens vergaderd en vinden het wel mooi geweest. Bovendien is de vijf bijna in de klok en staat de schaal met bittergarnituur, met onder meer diverse soorten fors gesneden kaasblokjes, onder handbereik. Er wordt wat gekeuveld terwijl de rechterhand de inhoud van de schaal beroert. De aanwezige statenleden lijken zich al te hebben neergelegd bij het verstrekken van de extra miljoenen aan de organisatie van Culturele Hoofdstad. Wanneer de miljoenen niet zouden worden verstrekt zou het prestigieuze project in gevaar kunnen komen. Er is volgens hen nauwelijks een weg terug. En een paar extra miljoenen uitgeven is men aan de Tweebaksmarkt binnen enkele weken weer vergeten.

Kinnesinne

Ook de organisatoren van Culturele Hoofdstad maken zich weinig zorgen. Zij laten zich tijdens het debat niet zien. Op twee personen na is de publieke tribune op de eerste etage leeg. Van de critici die zich via de ingezonden brieven in de kranten en op de sociale media van zich laten horen zijn de organisatoren niet onder de indruk. Die critici handelen, vinden ze, veelal uit kinnesinne. Ze zijn buiten de boot gevallen met hun opdrachten of eerder al in ongenade geraakt. Kan gebeuren. Daar moet je verder geen aandacht aan besteden, vinden ze.

Nynke Rixt Jukema

Vervelend is het wel dat architecte Nynke Rixt Jukema onlangs uit de school klapte. Jukema is een van de wegbereiders geweest van het bidbook dat op 6 september 2013 de goedkeuring kreeg van de Europese jury. Leden van deze jury had Jukema hoogstpersoonlijk begeleid op een tour waarbij ook de Afsluitdijk werd aangedaan. Met bevriende persleden van de mainstream media werd hier informatie uitgewisseld onder het genot van zeevruchten. Zuur was het voor Jukema te bemerken dat haar nachtproject buiten het programma was gevallen. Waarom wel de weinig originele uit Frankrijk afkomstige Giant Steps (de Reuzen) honoreren, een act dat door iedere stad kan worden ingehuurd, en niet haar originele nachtproject? Jukema voelt zich, zoals ze zei, door CEO Lieven Bertels ‘genaaid’. Daar was geen woord Frans bij.

Yvonne Bleize

‘Dat critici om hen moverende redenen niet serieus worden genomen mag zo zijn. Ik vind dat onterecht, maar de organisatie van Culturele Hoofdstad gaat ook voorbij aan zinnige zaken die op de sociale media voorbijkomen.’ Dat zegt Yvonne Bleize, de kersverse directeur van het Leeuwarder culturele centrum Neushoorn. In 2008 was Bleize wethouder van cultuur van Leeuwarden. Uit dien hoofde maakte ze net de start mee om de strijd om de kandidaatstelling van Culturele Hoofdstad aan te gaan. Niet lang hierna hing Yvonne Bleize de harp aan de wilgen omdat ze vond dat haar energie in het lokale bestuur wel iets moest opleveren.

Ira Judkovskaja

Bleize is van huis uit communicatiedeskundige en verwondert zich over de in haar ogen niet-professionele wijze waarop leden van de organisatie omgaan met kritiek. Op het terras van Neushoorn, waarvan ze net drie weken directeur is (‘Er gaat hier wat veranderen’), legt ze uit waarom ze via de sociale media de discussie is aangegaan, in dit geval met Ira Judkovskaja, artistiek directeur van Tryater. ‘Ik vind dat je te allen tijde een open discussie zou moeten kunnen voeren over Culturele Hoofdstad. Maar ik kwam er al gauw achter dat het tegendeel het geval is. Ik maak me grote zorgen om de legacy, de erfenis na 2018. Daar heeft iedereen de mond van vol, maar ik zie nog niks. Ik zie geen snipper waaruit ik kan afleiden dat dit goedkomt. Voor mij is 2018 pas geslaagd als we daarna er in Leeuwarden een verbeterde culturele infrastructuur aan overhouden. Ik wil bezig met een toekomstbestendige Neushoorn. Ik vind dat het onderwerp cultuur in de gemeentelijke begroting van Leeuwarden serieus moet worden genomen. Meer dan nu het geval is. We hebben in Leeuwarden te maken met allerlei krakende culturele voorzieningen. Je zou alles uit de kast moeten halen om de infrastructuur te verbeteren en daartoe zou Culturele Hoofdstad een middel zijn. Nogmaals: ik maak mij grote zorgen.’

Ambtenaren

De korte discussie via de sociale media verliep voor Bleize ronduit teleurstellend. Met de directeur van Tryater was volgens haar nauwelijks een gesprek te voeren. ‘Bijzonder onprofessioneel.’ Wethouder Sjoerd Feitsma (PvdA; cultuur, financiën en Culturele Hoofdstad), die de berichten tot zich nam, maar zich niet liet verleiden tot discussie, nodigde beide dames vervolgens uit voor een kopje koffie. Bleize: ‘Die uitnodiging heb ik aanvaard, maar wie er was, geen Judkovskaja, wel een stuk of zes, zeven ambtenaren.’

Paul van Gessel

Ook Paul van Gessel, de voormalige directeur van het provinciale marketingbureau, liet zich horen via de sociale media. Van Gessel haakt af na een felle discussie met artistiek leider Lieven Bertels. Ook Van Gessel kijkt op van het amateuristische gehakketak. ‘Als dat het niveau is’, schrijft Van Gessel. Uit de stekelige, en vaak niet zakelijke, opmerkingen van de betrokkenen bij Culturele Hoofdstad valt paniek waar te nemen.

Paniek

Die paniek zou mede kunnen voortvloeien uit allerlei kleine en grote misstanden binnen en buiten de organisatie. Zo wordt links en rechts vreemd aangekeken tegen de riante positie die bestuurslid en projectleider Sjoerd Bootsma ten deel is gevallen. Sommigen beweren dat de joviale dikkerd de Balkenendenorm met zijn inkomsten overtreft. Ook de manier waarop doet wenkbrauwen fronsen. Bootsma beslist uit hoofde van Culturele Hoofdstad mee over de commerciële festivals Explore the North en Welcome to the Village (WTTV) die hij exploiteert. Ook het FAB-lab staat onder zijn regie. Bootsma is man in bonis nog voordat het feest is begonnen.

Stadsproducer

Of de legacy (de gewenste erfenis) in goede handen is bij Jacco de Boer is ook een vraag waarop geen eensluidend antwoord is te geven. De verbaal begaafde De Boer, lid van het hoofdbestuur van het landelijke CDA en pronkend op de kandidatenlijst voor de gemeenteraadsverkiezingen van de Leeuwarder CDA-afdeling, deed van zich spreken als stadsproducer die zijn ambities bij lange na niet waarmaakte. Door de toenmalige wethouder van cultuur werd hij achter de broek gezeten om waar te maken wat hij had beloofd. Hij slaagde hierin geenszins. Wel beschikte hij over de behendigheid om wethouder Sjoerd Feitsma ’s nachts met cassettebandjes (!) door het dorpje Friens te laten sjouwen om een deel van zijn mislukte project, een zoektocht naar bijzondere verhalen, aan de man te brengen.

China en Korea

Ook is er discussie over of de reisjes die provincieambtenaren met leden van de organisatie naar China en Korea hebben gemaakt van enig nut zijn geweest, los van de vraag of invulling van het reisgezelschap aanvaardbaar is. En of het netjes is dat een Leeuwarder ambtenaar zijn zoon via een stageplaats in een betaalde functie manoeuvreert, valt ook nog een balletje op te gooien.

Sponsoring

Nu zullen de organisatoren dit als klein bier willen afdoen, maar met de tegenvallende sponsoring en het beleid hierachter ligt dat even anders. Bij het team van Jan van Erven, verantwoordelijk voor dit belangrijke onderdeel, zal het zweet in de bilnaad staan. Hij heeft steun gezocht bij voormalig CDA-gedeputeerde Sjoerd Galema. Het team is tot nu toe niet erg succesvol. De beoogde 18 miljoen euro is nog lang niet in zicht (ook al meldde positivo Bonnema dit anders in Brussel). Het enthousiasme bij de Club 2018 is getemperd.

Ook de tactiek van de sponsorzoekers lijkt verkeerd te zijn ingeschat. Veel ondernemers wijzen vrolijk naar het Leeuwarder Ondernemersfonds dat voor een bedrag van 1 miljoen in de boeken staat. Afgeroomd geld van de ondernemers in de wijken. ‘Wij doen al mee’, zeggen deze ondernemers wanneer naar grotere bedrage wordt gehengeld. Andere bedrijven staan met mediawaarde aan de inkomstenkant van de begroting. Het zijn allemaal zachte euro’s waar de artiesten die de podia moeten bevolken niet mee gediend zijn. Ook van de hulp van het bedrijfsleven als het gaat om het inzetten van medewerkers en hun netwerk-multiplier is weinig te merken. Poepjes laat tijdens een commissievergadering op 7 juni weten dat provinciale en gemeentelijke bestuurders nu een handje gaan helpen en hun netwerken gaan inzetten om sponsorgeld binnen te krijgen. De vraag is of dat niet veel te laat is.

Miljardenopbrengst

Volgens het bidbook moet 2018 leiden tot miljardenopbrengsten voor Friesland. Waar gaan die duiten verdiend worden? Opdrachten verdwijnen naar de Randstad, terwijl Friese bureaus voor vrijwilligerstarieven mogen meedoen. Maar gelukkig is er plaats voor de vrijwilligers van welzijnsorganisatie Wellzo in Leeuwarden. Met een grote glimlach tekende directeur Ernst Janssen deze week de overeenkomst waarbij 1000 vrijwilligers worden ingezet om werkervaring op te doen. Zo verzekerden Ernst en Hetty Janssen zich van een mooie plaats op de eretribune van het feest dat wat mag kosten. Net mear eamelje oer jild!

Grote ergernissen, wensdenken en falen rond Culturele Hoofdstad rijgen zich aaneen. En de vraag dringt zich op: is dit een professionele organisatie die berekend is op haar taak? Moet de nieuwe hoofdman Tjeerd van Bekkum niet eerst het wespennest uitroeien voordat er nieuwe miljoenen worden verstrekt?

Andries Veldman